Jaszczur, jaszczur, jaszczureczek Proszę oddać mój wianeczek Mój wianeczek lawendowy Ja straciłam z mojej głowy A mnie mama przykazała Żebym wianek odebrała.
Na początku zabawy każdy uczestnik daje fant. Osoby tworzą koło, w środku którego siedzi jaszczur z fantami. Chodzą dookoła jaszczura śpiewając piosenkę. W pewnym momencie jaszczur podnosi do góry fant. Osoba, do której on należy – ucieka, a jaszczur ja goni. Jeśli ją złapie, osoba wraca do koła, a fant do jaszczura. Jeśli nie złapie – jaszczur oddaje fant.
Siedzi jaszczur w tańcu, w kalinowym wieńcu Co ja sama miała, jaszczurowi dała Za jego głośniczki, złote przepaśniczki Dać mu, dać! Dać mu, dać!
Jedna osoba zostaje jaszczurem, zasłania sobie oczy, lub całą postać i wchodzi do środka koła, gdzie kuca/siada. Osoby chodza dookoła jaszczura śpiewając powyższą piosenkę. Na słowa – „Dać mu dać!” – jaszczur łapie kogoś za nogi. Złapana osoba daje fant, który jaszczur trzyma. Kiedy wszyscy dali już fanta, odbywa się osądzanie. Jaszczur pyta co ma zrobić z fantem (nikt nie wie jakim), wszyscy rzucaja pomysły. By wykupić fant należy wykonać zadanie.
Anna Broda, Warmia i Mazury. Nagranie z serii „Mały Kolberg”.
Oj już niedaleczko czerwone jajeczko Oj rano, ranieńko, czerwone jajeczko
Daj Boże doczekać i w rączkach potrzymać Oj rano, ranienko, i w rączkach potrzymać
Jak Słoneczko błyśnie to jajeczko tryśnie Oj rano, ranieńko, to jajeczko tryśnie
Oj ty skowroneczku, ty ranna ptaszyno Oj rano, ranieńko, ty ranna ptaszyno
Czegoż ty z gniazdeczka wyleciał ranieńko Oj rano, ranieńko, wyleciał ranieńko
Tam mnie ptaszki bili z gniazdeczka gonili Oj rano, ranieńko, z gniazdeczka gonili
Zespół Jutrzenka z Dołhobrodówz płyty „Zespół Folklorystyczny Jutrzenka” 2004. Za strona Muzyka Polesia. Zespół śpiewaczy z Dołhobrodów. Suwalskie i Podlasie nr 33, seria Muzyka Źródeł, wyd. Polskie Radio.
O Zelmanie przeczytamy już u Zygmunta Glogera w Encyklopedii Staropolsiej. Jest to gra towarzyska dziecinna, dawniej powszechna, dziś ludowi jeszcze w niektórych okolicach znana. Jedna z osób zostaje „panem Zelmanem”, druga panią Zelmanową, inne ich synami, córkami, wnuczkami, bratankami i t. p. Pan Zelman po kolei zabiera różne osoby do zabawy, korowodu, póki wszyscy nie zostana „powołani do podrózy” z Zelmanem i jego rodzinnym korowodem. Zabawę badacze rozpatrują z różnych stron, niekiedy uznając ja za zabawę wiosenną i korowodową, innym razem echo ledndy o dzierżawcy cerkwii Zelmanie Wolfowiczu z Drohobycza, który żył w XVII w. Zanotowano sporo wariantów zabawy, z czego zawsze odbywała sie ona wiosną, w okolicach Wielkanocy. Obecnie jest to głównie zabawa dla dzieci. Bibliografia i odnośniki tu.
Nota za Oskar Kolberg Dzieła Wszystkie, tom 29. cz. 1, str 166: Nazwa ta rozmajicie przez autrów tłumaczona, ma wedle niektórych wyrażąć ogółowo osobę żyda, arendarza Zelmana (Salomona), dzierżawiącego niegdyś dochody cerkiewne (Dr K. Szulc, Mythol. słowiań. Pozanań 19880, str.114). Czcili tez Słowianie nadodrzańscy bóstwo Ziemi pod nazwiskiem Zemene, Czesi pod nazwą Zemes – mati, Litwini pod nazwą Ziemienikas, a Połabianie Zemenik, w polskich piesniach Zelman – Zemlan?. Nazwa Zelmana pojawia się atoli tylko w piesniach wielkanocnych Rusi Czerwonej (w Galicyji) na Podolu i Wołyniu.
Jedzie, jedzie Zelman, Jedzie, jedzie jego brat Jedzie, jedzie Zelmanowa i bratow Wszystka jego rodzina Oto po to Zelman Oto po to jego brat Oto po to Zelmanowa i bratowa Wszystka jego rodzina
Joanna Skowrońska, Melodia i tekst od Zofii Gryglewicz przesiedlonej z Kresów na Dolny Śląsk.
Jedzie, jedzie Pan Zelman Jedzie, jedzie jego Pan Jedzie, jedzie cała rodzina jego
Ciebie chce Pan Zelman, Ciebie chce jego Pan Ciebie chce cała rodzina jego
Sabina, Kalina Skowrońskie, Dolny Śląśk. Melodia i tekst z Mazowsza.Anna Błaszczyk, Łęczyckie. Melodia i tekst z Łęczyckiego.
Cały szereg dziewcząt idzie pod chustkę, którą podniosły tamte. Zabawa powtarza się stosując inne grunty: wołowskyj, węgierskyj, polskyj, fransuskyj. Szereg odchodzi za kązdym razem z niczym, aż dopiero gdy wymieni na odpowiednim miejscu: Na ruskyj grunt Dzelman, wtedy odpowidź jest:
J-a u nas panna yzrosla y koszulka uszyta tobi ji damo!
I puszczaja cały szereg dziewcząt pod chustkę.
Joanna Skowrońska, Dolny Śląsk. Melodia i tekst za: Oskar Kolberg, Pokucie cz.1.
Zabawy typu żuk (жук), korowody, krzywy taniec (кривий таноккривий танець) czy werbowaja doszczeczka (вербовая дощечка), tańczone były na wiosnę, np. w okolicach Wielkanocy. Należą do cyklu wiosennego pieśni i zabaw: wesnianek, haiwek, ohulek, rohulek. Do dzisiaj popularne są na terenie Ukriany, Białorusi, tańczone już głównie przez dzieci. Zarówno żuczek, jak i werbowaja doszczeczka polegają na odpowiednim układzie w dwóch rzędach, gdzie trzymane ręce tworzą „deskę” po której idzie jedno z dzieci (panien). Para z końca przesuwa się na początek układu. Przykłady tu i tu.
Melodia i jeden z wersów od przesiedleńców z Kresów na Dolny Śląsk. Śpiewana po polsku. Dalsza część tekstu w tłumaczeniu z gwary z okolic lwowskich – Joanna Skowrońska.
Chodzi żuczek po drabinie A żuczyna po drzewinie graj żuczku, graj! Ref: Oj graj żuczku graj niebożę Niech ci pan Bóg dopomoże Graj żuczku graj!
A my tutaj rok czekali Żebyśmy dziś zuczka grali A nasz żuczek jest malutki Na nim bardzo małe butki A na żuczku żupan kusy A sam zuczek czarnowąsy A nasz żuczek bardzo ładny Kupił sobie pas jedwabny Dziewczęta na wóz go wzięły I na błota zaciągnęły Żuczek skacze już na błocie (Żuczek płacze już na błocie – inny spotykany wariant tekstu) A dziewczęta chodzą w złocie U nas wierzby, grusze rodzą A dziewczęta w złocie chodzą
Joanna, Sabina, Kalina Skowrońskie, Dolny Śląsk. Melodia od Zofii Gryglewicz, przesiedlonej na Dolny Śląsk z Kresów.
Wersja żuczka z Dzieła Wszystkie Oskara Kolberga, t. 29, Pokucie cz.1, s. 163. Opis za op.cit.: Dziewczęta stawają we dwa rzędy, naprzeciwko siebie. Każda z pierwszego rzędu bierze za róg swojej chustki podając drugi róg dziewczynie naprzeciwko stojącej (z drugiego rzędu); poczem trzymając się chustek, podnoszą wszystkie pary ręcd do góry. Wówczas pierwsza para przechodzi między obiema rzędami po pod chustkami i podniesionymi rękami dziewcząt, aż do drugiego końca rzędu, gdzie się zatrzymuje. Po niej idzie następna para, i nastepna. W ten sposób kilka lub kilkanaście razy obejdą cerkiew do koła śpiewając przy tem. Czasem chłopcyzabawie tej przeszkadzając poczynając bawić się w jastrzębia i zabiegłszy dziewczętom drogę uderzają weń z całej siły.
A w naszoho żuczyńka Zołotaja ruczyńka hraj życzy, hraj!
Hraj żuczy do wiwtirka bude sukni i sznuriwka hraj żuczy, hraj!
Hraj zuczy do syrydy budut naszi wsi pyrydy hraj żuczy, hraj!
Hraj żuczy do czytwyrka damo tobi srybła i złota hraj żuczy, hraj!
Hraj żuczy do pietnyci budut sukni i spidnuci hraj żuczy, hraj!
Hraj żuczy do suboty budut sukni i czoboty hraj żuczy, hraj!
Abo myni sukniu krajty abo myne za muz dajty hraj żuczy, hraj!
Sukniu myni ny zkrajaly za muz mynie ny dawaly hraj żuczy, hraj!
Pozycz nam ty okołota westy żuka do bołota hraj żuczy, hraj!
Wersja żuczka z Podwysokiej pod Horodenką.
Ta chodyt żuk po żuczyni, a divczyna po kalyni hraj zucze, hraj!
